فرهنگ باستانی قارهٔ آمریکا (پیشاکلمبی)

کریستف کلمب اسپانیایی در قرن ۱۶ قارهٔ آمریکا را کشف کرد. نخستین آثار باستانی قارهٔ آمریکا متعلق به ۱۲هزار سال پ.م هستند و متعلق به دوره‌ی پارینه-سنگی این منطقه که تا ۲هزار پ.م ادامه دارد و در دوهزار پ.م دوره‌ی نوسنگی آمریکا آغاز و در ۱۲۰۰ پ.م دوره‌ی شهر‌نشینی قارهٔ آمریکا شروع می‌شود. در ادامه به تمدن‌های دوره‌ی شهرنشینی تا قرن ۱۶ قارهٔ آمریکا پرداخته می‌شود.

• -تمدن اولمک (۱۲۰۰ تا ۴۰۰ پ.م):

نخستین قوم شهرنشین قارهٔ آمریکا و مکزیت است. ملقب به حاملان فرهنگ مادر و مهارت در علم نجوم و احداث معابد پشته‌ای با نمای سنگی و حیاط‌های متعدد و مجسمه‌های بزرگ مذهبی و خصوصاً سردیس‌های بزرگ. لاونتا و سان لورنزو دو مرکز اصلی تمدن اولمک هستند. ساخت پیکره‌های انسانی و حیوانی خصوصا پلنگ سفالی و سنگی. ویژگی هنر پیکرتراشی اولمک: طبیعت‌گرایی، قرینه‌وار و جبهه‌‌نما، استفاده از دور کامل، تأکید بر برجسته‌نمایی کامل و فرم‌های مستقل.

• -تمدن مایا (۱۰۰ پ.م تا ۹۰۰ میلادی):

در قسمت‌های شرقی آمریکای مرکزی مهم‌ترین تمدن آمریکایی هستند. خط هیروگلیفی داشتند. تزیین دیوار‌ها با نقوش برجستهٔ نمادین و مجسمه‌های منفرد و ایستا بسیار کم است. محاسبهٔ تقویمی قوی و مهارت در نساجی، فلز کاری و سفالگری. تألیف کتاب اساطیری چیلام بالام. نقاشی بر روی پارچه و سطوح گچی دیوار‌ها و استفاده از خطوط کناره‌نمای سیاه رنگ برای کل نقاشی و استفاده از خطوط کناره‌نمای قرمز رنگ برای پیکره‌ها و استفاده از رنگ‌های تخت برای پیکره‌ها.

ویژگی پیکرتراشی مایایی: پیکر تراشی جزئی از معماری بود و به‌صورت نقش برجسته‌های انبوه، پرتزئین و فشرده و فرم‌های مکعب‌وار بر دیوارها و ستون‌های یادبود کنده شده و رنگ‌آمیزی می‌شدند. در مواردی انسان را محبوس در میان دهان مار و دیگر موجودات نشان داده‌اند. پیکره‌ی افراد مذهبی را در میان علائم قرار دادیِ رمزگونه نشان داده‌اند. واقع‌نمایی در هنر مایایی شاخص‌تر از اقوام دیگر از جمله آزتک، ناواجو و اینکا است.

از آثار مهم مایائی: شهر و معبدشهر چیچن ایتزا که مهم‌ترین شهر شمال مایا بود. شهر مایاپان، شهر اوکسمال، معبد اواکساکنون، رصد‌خانه و شهر کالاکمول. شهر‌های مایایی در ۹۰۰ میلادی متروک شدند و مایاها به همراه تولتک‌ها به یوکاتان رفتند و در قرن ۱۱ میلادی معبد هرمیچیچن ایتزا را از ترکیب سنت‌های مایایی و تولتکی ساختند که از عجایب هفتگانه‌ی جهان است.

• -تئوتی‌هوآکان (۱۰۰پ.م، تا اواخر قرن ۸ م):

در شمال شهر مکزیکوسیتی است. هنری مذهبی و پرستش خدایان مظهر طبیعت و ساخت مجسمه‌های ریزنقش با چهره‌ی آدمی. مهم‌ترین معبد آن‌ها هرم خورشید است.

• -آزتک:

آخرین تمدن مکزیک، پیش از ورود اروپاییان هستند. قومی جنگجو بودند و به‌خاطر طبیعت سختی که در آن زندگی می‌کردند، تصور می‌کردند که خدایانشان طالب قربانی انسان هستند. به همین خاطر، در معابد خود، انسان‌ها را به صورت دسته جمعی برای خدایان، قربانی می‌کردند. مجسمه‌های آن‌ها نیز به همین دلیل، چهره‌ای ترسناک دارند. مجسمهٔ مادر خدایان (کواتلیکوئه) مهم‌ترین مجسمهٔ آزتک است. مجسمهٔ خدای باران (تِلالوک) هم از آثار مهم آزتک است. آزتک‌ها مجسمه‌های واقع‌گرایانه هم از حیوانات و درختان ساخته‌اند. ارنست کامبریج معتقد است که «پیکره‌سازی تمدن‌های نخستین، علاوه بر اینکه به جادو و مذهب ارتباط داشت، با خط و کتابت اولیه هم ارتباط داشت».

• -اینکا (قرن ۱۵ و۱۶م):

در پرو بودند و معماری سنگی بدون ملات داشتند. اهرام رفیع آن‌ها در مواردی شبیه اهرام مصر و زیگورات‌های بین‌النهرین است. کوزکو و ماچوپیچو، دو مرکز مهم اینکاها بودند. اینکاها، ظروفی دارند که به شکل سر انسان ساخته شده است.

*اهرام عظیم خشتی از جمله هِوا کادِل سول و هِوا کادلا لونا، متعلق به تمدن موچه‌ی آمریکای جنوبی است.